विलोम शब्द/ विपरीतार्थक शब्द (1000+)
विलोम शब्द
विलोम शब्द का अर्थ हैं- उल्टा या विपरीतार्थक शब्द जिनका अर्थ उल्टा हो| यहां विशेष रुप से ध्यान देने की बात है शब्द का विलोम उसकी व्याकरणिक कोटि का होगा जिसका वह मूल शब्द है विलोम शब्द हमेशा सजातीय ही होते हैं अर्थात संज्ञा का विलोम संज्ञा, सर्वनाम का विलोम सर्वनाम, विशेषण का विलोम विशेषण, क्रिया का विलोम क्रियापद और क्रिया विशेषण का क्रिया विशेषण होता है विलोम शब्द के निर्माण में उपसर्गों की महत्वपूर्ण भूमिका होती है
(अ, आ)
- अनुदार - प्रतिक्रियाशील
- अधिकृत - अनधिकृत
- अंतर्मुखी - बहिर्मुखी
- अश्लील - श्लील
- अंधकार - प्रकाश
- अनधिकार - साधिकार
- अभिव्यक्त - अनभिव्यक्त
- अपना - पराया
- अवयव - निरवयव
- आर्ष - अनार्ष
- आवर्षण - अनावर्षण
- अभिसरण - अपसरण
- अनुरक्ति - विरक्ति
- अपेक्षित - अनपेक्षित
- अस्तित्व - अनस्तित्व
- अनाहूत - आहूत
- अस्तेय - स्तेय
- अर्जित - अनर्जित
- अशन - अनशन
- अधोमुखी - ऊर्ध्वमुखी
- आपूरित - रिक्त
- आचार - अनाचार
- अभिज्ञ - अनभिज्ञ
- आगमन - गमन
- अपव्यय - मितव्यय
- आलोक - तिमिर
- अर्वाचीन - प्राचीन
- अनभिज्ञ - अभिज्ञ
- अंतरंग - बहिरंग
- आमिष - निरामिष
- आतप - तन्वंगी
- अनायास - सायास
- अथ - इति
- अनुराग - विराग
- आशा - निराशा
- अनन्त - अंत
- अर्पण - ग्रहण
- आर्द्र - शुष्क
- अति - अल्प
- अधुनातन - पुरातन
- आम - खास
- आविर्भाव - तिरोभाव
- आशा - निराशा
- अज्ञ - विज्ञ
- अनिवार्य - वैकल्पिक
- अतिथि - आतिथेय
- अदोष - सदोष
- अग्रज - अनुज
- अनाथ - सनाथ
- अल्पायु - दीर्घायु
- अनुरक्ति - विरक्ति
- अराग - सुराग
- अल्पज्ञ - बहुज्ञ
- अस्वस्थ - स्वस्थ
- अगला - पिछला
- अंत - आदि
- अनुलोम - प्रतिलोम
- अवनि - अंबर
- अर्थ - अनर्थ
- अनाहूत - आहूत
- अतुकांत - तुकांत
- अत्यधिक - अत्यल्प
- अधः - उपरि
- अधिकतम - न्यूनतम
- अधुनातन - पुरातन
- अनुग्रह - विग्रह
- अवर - प्रवर
- अकाम - सुकाम
- अन्तरंग - बहिरंग
- अर्पण - ग्रहण
- अमर - मर्त्य
- अवनति - उन्नति
- अनित्य - नित्य
- अतल - वितल
- अश्रु - हास
- अग्र - पश्च
- अन्तर्द्वन्द्व - बहिर्द्वन्द
- अवनत - उन्नत
- अदेय - देय
- आदान - प्रदान
- आग्रही - दुराग्रही
- आतुर - अनातुर
- आय - व्यय
- आविर्भाव - तिरोभाव
- आविर्भूत - तिरोभूत
- आकर्षण - विकर्षण
- आच्छादित - अनाच्छादित
- आभ्यन्तर - बाह्य
- आगम - लोप
- अधम - उत्तम
- अंगीकार - अस्वीकार
- अज्ञ - विज्ञ
- अतिवृष्टि - अनावृष्टि
- अघ - अनघ
- अकाल - सुकाल
- अर्थी - पत्यर्थी
- अनैक्य - ऐक्य
- आहार - निराहार
- आवश्यक - अनावश्यक
- आदि - अनादि
- आगत - अनागत
- आरोह - अवरोह
- आकुंचन - प्रसारण
- आह्वान - विसर्जन
- आदत्त - प्रदत्त
- आगामी - विगत
- आदिष्ट - निषिद्ध
- आलोक - अंधकार
- औचित्य - अनौचित्य
- ओजस्वी - निस्तेज
- औपचारिक - अनौपचारिक
- आकर्ष - विकर्ष
(इ, ई)
- इच्छा - अनिच्छा
- ईश्वर - अनीश्वर
- ईषत् - अलम
- ईश - अनीश
- ईद - मुहर्रम
- इष्ट - अनिष्ट
- इहलोक - परलोक
- इति - अथ
(उ, ऊ)
- उर्वर - ऊसर
- उज्ज्वल - धूमिल
- ऊपर - नीचे
- ऊँच - नीच
- उर्ध्वगामी - अधोगामी
- ऊर्ध्व - अधो
- उर्वर - बंजर
- उपस्थित - अनुपस्थित
- उपसर्ग - प्रत्यय
- उद्धत - विनीत
- उघम - निरुघम
- उग्र - सौम्य
- ऊधम - विनय
- उन्मुख - विमुख
- उत्कृष्ट - निकृष्ट
- उत्तम - अधम
- उत्तर - दक्षिण
- उपयुक्त - अनुपयुक्त
- उत्कर्ष - अपकर्ष
- उदयाचल - अस्ताचल
- उऋण - ऋण
- उपयोग - दुरुपयोग
- उपाय - निरुपाय
- उत्थान - पतन
- ऊर्ध्व - निम्न
- उपमा - अनुपमा
- उपमेय - अनुपमेय
- उन्मीलन - निमीलन
- उदघाटन - समापन
- उचित - अनुचित
- उपचार - उपचार
- उत्साह - निरुत्साह
- उच्च - निम्न
- उदय - अस्त
- उत्तीर्ण - अनुत्तीर्ण
- उदात्त - अनुदात्त
- उधार - नकद
- उत्तर - दक्षिण
- उत्थान - पतन
- उधार - नगद
- उतार - चढ़ाव
- उष्ण - शीत
(ए, ऐ)
- ऐश्वर्या - अनैश्वर्य
- ऐहिक - पारलौकिक
- ऐतिहासिक - अनैतिहासिक
- ऐक्य - अनैक्य
- एकाग्र - चंचल
- एकत्र - विकीर्ण
- एड़ी - चोटी
- एकता - अनेकता
- एकल - बहुल
- एक - अनेक
(क, ख, ग, घ)
- कर्मणा - मनसा
- काल्पनिक - वास्तविक
- कृत्रिम - प्राकृतिक
- करुण - निर्दयी
- कृतज्ञ - कृतघ्न
- कल्पित - यथार्थ
- कुख्यात - विख्यात
- कुकृति - सुकृति
- क्रय - विक्रय
- कुपात्र - पात्र
- कडुवा - मीठा
- कोमल - परुष
- कुंठित - तीक्ष्ण
- कुजाति - जाति
- कनिष्ठ - ज्येष्ठ
- कसूरवार - बेकसूर
- कर्कश - सुशील
- कृपण - उदार/दानी
- कटु - मधु
- कदाचार - सदाचार
- कोप - कृपा
- कलंक - निष्कलंक
- कीर्ति - अपकीर्ति
- कृतज्ञ - अकृतज्ञ/कृतघ्न
- कलुष - निष्कलुष
- क्रय - विक्रय
- कुकृत्य - सुकृत्य
- कठोर - कोमल
- कुसुम - वज्र
- करुण - निष्करुण
- कर्मण्य - अकर्मण्य
- कृष्ण - शुक्ल
- कपूत - सपूत
- कुरूप - सुन्दर
- कायर - निडर
- कनिष्ठ - ज्येष्ठ
- कठिन - सरल
- क्रोध - क्षमा
- क्रूर - अक्रूर
- कठिन - सरल
- कार्य - अकार्य
- कृत्रिम - प्राकृत
- कनीय - वरीय
- क्रम - व्यतिक्रम
- कल - आज
- खास - आम
- खाद्य - अखाद्य
- खेचर - भूचर
- खरा - खोटा
- खीझना - रीझना
- खिलना - मुरझाना
- खल - सज्जन
- खेद - प्रसन्नता
- खंडन - मंडन
- खुला - बन्द
- खगोल - भूगोल
- ख्यात - कुख्यात
- ग्राह्य - हेय
- गरिमा - लहिमा
- गहन - पुलिन
- गुरु - लघु
- ग्राम - नगर
- गिला - सूखा
- गहरा - छिछला
- गर्मी - सर्दी
- गेय - अगेय
- गृही - त्यागी
- गणतन्त्र - राजतन्त्र
- गरल - सुधा
- गगन - पृथ्वी
- गृहीत - त्यक्त
- गम्भीर - वाचाल
- गत - आगत
- ग्राम्य - शिष्ट
- गरीब - अमीर
- गद्य - पद्य
- ग्राह्य - त्याज्य
- गमन - आगमन
- गोचर - अगोचर
- गुण - अवगुण
- गुप्त - प्रकट
- ग्रस्त - मुक्त
- घरेलू - जंगली/बनैला
- घुलोक - भूलोक
- घात - प्रतिघात
- घृणा - प्रेम
- घन - तरल
- घटना - बढ़ना
- घर - बाहर
(च, छ, ज, झ)
- चांचल्य - स्थैर्य
- चारु - अचारु
- चिंतित - चिन्ता रहित
- चंचल - स्थिर
- चिर - अचिर
- चतुर - मूढ़
- चाह - अनचाह
- चढ़ाव - उतार
- चेतन - जड़/अचेतन
- चिरन्तन - नश्वर
- चोर - साघु
- चल - अचल
- चिन्मय - जड़
- छाँह - धूप
- छली - निश्छल
- जरा - यौवन
- जंगम - स्थावर
- ज्योति - तिमिर
- जागृत - सुप्त
- ज्योत्स्ना - तम
- ज्वलनशील - शमनशील
- जय - पराजय
- जंगम - स्थावर
- जीवन - मरण
- जाड़ा - गर्मी
- जाग्रत - सुषुप्त
- जवानी - बुढ़ापा
- जन्म - मृत्यु
- जीत - हार
- जेय - अजेय
- जोड़ - घटाव
- जागृति - सुषुप्ति
- जागरण - निद्रा
- जल - थल
- ज्योतिर्मय - तमोमय
- ज्येष्ठ - कनिष्ठ
- झूठ - सच
- झोपड़ी - महल
(त, थ, द, ध)
- तिक्त - मधुर
- तिरस्कार - पुरस्कार
- तृषा - तृप्ति
- तरुण - वृद्ध
- ताप - शीत
- तृष्णा - वितृष्णा
- तुच्छ - महान
- तीव्र - मंद
- तिमिर - प्रकाश
- तारीफ - शिकायत
- ताना - भरनी
- तामसिक - सात्विक
- थोक - परचून
- थोक - फुटकर
- थोड़ा - बहुत
- दूषण - भूषण
- दामिनी - सुदिन
- दुर्गम - सुगम
- दुर्लभ - सुलभ
- दुःशील - सुशील
- दिन - रात
- देन - लेन
- दानव - मानव
- दाता - भिखारी
- दनुज - मनुज
- दुर्गन्ध - सुगन्ध
- दानव - देव
- दुर्दान्त - शांत
- दयालु - निर्दय
- दुर्जन - सज्जन
- दुरुपयोग - सदुपयोग
- दानी - कंजूस
- धनात्मक - ऋणात्मक
- धृष्ट - विनीत
- धार्मिक - अधार्मिक
- धीर - अधीर
(न, प, फ, ब)
- नकारात्मक - सकारात्मक
- निर्दय - सदय
- निरामिष - सामिष
- निस्सार - संसार
- निरादर - सादर
- निरर्थक - सार्थक
- नीरस - सरस
- नरक - स्वर्ग
- निरक्षर - साक्षर
- निर्गुण - सगुण
- निराकार - साकार
- निःसंग - संग
- निर्जल - सजल
- निर्दय - सदय
- नुकसान - मुनाफा
- नौकर - मालिक
- निंदा - प्रशंसा
- नवीन - पुरातन
- नूतनवत् - पूर्ववत्
- नुकसान - फायदा
- निर्मल - मलिन
- निषेध - विधि
- निर्लिप्त - लिप्त
- निरत/शत - विरत
- निर्भ्रान्त - भ्रान्त
- निष्फल - फल
- निवृत्ति - प्रवृत्ति
- निर्भय - भय
- नेकी - बदी
- निर्धन - धनी
- निरक्षर - साक्षर
- निष्काम - सकाम
- निन्दा - स्तुति
- निर्दोष - सदोष
- नश्वर - शाश्वत
- नया - पुराना
- निर्मल - मलिन
- नेक - बद
- निंद्य - वंद्य
- परचून - थोक
- पोषक - शोषक
- परोक्ष - प्रत्यक्ष
- परतन्त्र - स्वतन्त्र
- पालित - वन्य
- पराधीन - स्वाधीन
- पतझड़ - वसंत
- प्रकट - लुप्त
- प्रत्यक्ष - परोक्ष
- प्रवृत्ति - निवृत्ति
- पूर्ववर्ती - परवर्ती
- परमार्थ - स्वार्थ
- पुण्य - पाप
- प्रसाद - विषाद
- पाश्चात्य - पौर्वात्य
- परतंत्र - स्वतंत्र
- पठित - अपठित
- पंडित - मूर्ख
- पक्ष - विपक्ष
- फूलना - मुरझाना
- ब्रह्म - जीव
- बुद्धिमान - बुद्धिहीन
- बुरा - भला
- बाढ़ग्रस्त - सूखाग्रस्त
- बाढ़ - सूखा
- बलवान - बलहीन
- बद्ध - मुक्त
- बद - नेक
- बैर - प्रीति
- बाह्य - आभ्यंतर
- बर्बर - सभ्य
- बन्धन - मुक्ति
(भ, म, य, र)
- भोगी - योगी
- भूत - भविष्य
- भूलोक - द्युलोक
- भारी - हल्का
- मूक - वाचाल
- मौखिक - लिखित
- महान - क्षुद्र
- मौन - मुखर
- मृदुल - रूक्ष
- मूक - वाचाल
- मित्र - शत्रु
- मरु - वन
- मिलन - विरह
- मुख - प्रतिमुख
- मेल - फूट
- राजा - रानी
- रूक्ष - स्निग्ध
- रुदन - हास
- रोना - हँसना
- रंगहीन - रंगीन
- रिक्त - पूर्ण
- राम - रावण
- रचना - ध्वंस
(ल, व, श, ष, स, ह)
- लब्ध - प्रदत्त
- लघुकाय - विशालकाय
- लौह - स्वर्ण
- लाभ - हानि
- लिप्त - निर्लिप्त
- विपत्ति - सम्पत्ति
- विपन्न - सम्पन्न
- व्यष्टि - समष्टि
- वियोग - संयोग
- विषाक्त - सुधासिक्त
- विसर्जन - सर्जन
- वृद्धि - ह्रास
- वक्र - ऋजु
- विशेष - सामान्य
- वियोग - संयोग
- विस्तृत - संक्षिप्त
- विशिष्ट - साधारण
- विपद् - सम्पद्
- व्यर्थ - सार्थक
- विधवा - सधवा
- वैमनस्य - सौमनस्य
- विकीर्ण - संकीर्ण
- विरत - शत
- शाश्वत - क्षणिक
- शाम - सुबह
- शोक - हर्ष
- श्रृंखला - विश्रृंखला
- शोषक - पोषण
- शुचि - अशुचि
- शोक - हर्ष
- शुक्ल - कृष्ण
- शासक - शासित
- श्वेत - श्याम
- श्रीगणेश - इतिश्री
- श्रद्धा - अश्रद्धा
- सुशील - दुःशील
- संपद् - विपद्
- संन्यासी - गृहस्थ
- स्वप्न - जागरण
Donate on UPI ID– achalup41-1@oksbi
Post a Comment
Please do not enter any site link in the comment box 🚫.